Жандуу Жана Жансыз Объекттерди Сүрөттөө
Текст түзүүдө жандуу жана жансыз заттарды сүрөттөө тилдин көркөмдүгүн арттыруунун маанилүү ыкмасы болуп саналат. Сүрөттөөлөр окурмандарга нерселерди элестетүүгө жардам берет. Жандуу заттарды сүрөттөөдө алардын кыймыл-аракетине, сезимдерине көңүл бурулат. Мисалы, шамал дарактын бутактарын ийкелеп жатат же күн нурлары жерге кулап, баарын алтындай жаркыратты. Бул сүрөттөөлөр окурмандардын көз алдына жандуу көрүнүштөрдү тартуулайт. Жансыз заттарды сүрөттөөдө болсо, алардын түсү, формасы, текстурасы сыяктуу өзгөчөлүктөрү баса белгиленет. Мисалы, муздак таш, жумшак килем, катуу дубал сыяктуу сүрөттөөлөр аркылуу окурмандар заттын кандай экенин сезе алышат.
Текстте жандуу жана жансыз заттарды айкалыштырып сүрөттөө окуянын же баяндын таасирдүүлүгүн арттырат. Мисалы, терезеден сыртка көз чаптырсам, жалбырактары күбүлүп жаткан даракты жана анын жанында турган ээн отургучту көрдүм. Бул сүйлөмдө жандуу (дарак) жана жансыз (отургуч) заттар бирге сүрөттөлүп, окурманда кайгылуу бир маанайды жаратат. Ошондой эле, заттарды сүрөттөөдө метафора, салыштыруу сыяктуу көркөм каражаттарды колдонуу тексттин көркүн ачат. Мисалы, алтын күзгү (күн), муз жүрөк (таш боор адам) сыяктуу метафоралар текстке терең маани берет. Мындай сүрөттөөлөр окурмандардын элестетүүсүн байытып, текстти кызыктуу кылат. Демек, текст түзүүдө заттарды сүрөттөө тилдин күчүн арттыруунун жана окурмандарга таасир этүүнүн эң жакшы жолу болуп саналат.
Жандуу жана жансыз заттарды сүрөттөөдө тилдик каражаттарды чебер колдонуу абдан маанилүү. Тилдик каражаттар аркылуу сүрөттөөлөр жандуу, таасирдүү жана кызыктуу болот. Сүрөттөөлөрдө эпитеттерди колдонуу заттардын өзгөчөлүктөрүн ачып берет. Мисалы, көк асман, кызыл гүл, бийик тоо сыяктуу эпитеттер заттардын түсүн, формасын жана көлөмүн көрсөтөт. Салыштыруулар аркылуу эки башка заттын ортосундагы окшоштуктарды таап, сүрөттөөлөрдү байытууга болот. Мисалы, кардай аппак, суудай тунук, оттой ысык сыяктуу салыштыруулар заттардын сапатын жана абалын көрсөтөт. Метафоралар заттарды башка нерселер менен алмаштырып, сүрөттөөлөргө терең маани берет. Мисалы, өмүр – дарыя, жүрөк – деңиз, көз – күзгү сыяктуу метафоралар жашоонун, сезимдердин жана ойлордун маанисин тереңдетет.
Текст түзүүдө сүрөттөөлөрдү орундуу колдонуу тексттин стилин жана максатын эске алуу менен аныкталат. Илимий тексттерде сүрөттөөлөр так, даана жана түшүнүктүү болушу керек. Көркөм тексттерде болсо, сүрөттөөлөр эмоционалдуу, көркөм жана таасирдүү болушу зарыл. Мисалы, илимий текстте суунун кайноо температурасы 100 градус деп так сүрөттөлсө, көркөм текстте суу кайнап, буу асманга көтөрүлдү деп поэтикалык сүрөттөлүшү мүмкүн. Ошондой эле, тексттин максатына жараша сүрөттөөлөрдүн көлөмү жана деталдары өзгөрүшү мүмкүн. Эгерде тексттин максаты окуяны баяндоо болсо, анда сүрөттөөлөр окуянын жүрүшүнө жардам берип, каармандардын образын ачып бериши керек. Эгерде тексттин максаты бир нерсени түшүндүрүү болсо, анда сүрөттөөлөр түшүнүктүү жана мисалдар менен коштолушу керек. Демек, текст түзүүдө сүрөттөөлөрдү колдонуу тексттин максатына жана стилине ылайык болушу абдан маанилүү.
Текстте жандуу жана жансыз заттарды сүрөттөөнүн мааниси
Текстте жандуу жана жансыз заттарды сүрөттөөнүн мааниси өтө терең. Сүрөттөөлөр аркылуу окурмандар текстти элестетип, андагы окуяларга аралаша алышат. Жандуу сүрөттөөлөр окурмандардын сезимдерин козгоп, аларга эмоционалдык таасир этет. Жансыз сүрөттөөлөр болсо, окурмандарга тексттеги нерселердин кандай экенин түшүнүүгө жардам берет. Мисалы, жамгыр жаап жаткан караңгы түндө жалгыз үй деп сүрөттөлсө, окурмандар коркунучтуу жана жалгыздык сезимин сезе алышат. Ал эми асман тиреген бийик имараттар деп сүрөттөлсө, окурмандар шаардын чоңдугун жана заманбаптыгын элестете алышат. Демек, сүрөттөөлөр тексттин маанисин тереңдетип, окурмандардын тажрыйбасын байытат.
Сүрөттөөлөр тексттин көркөмдүгүн арттырып, аны кызыктуу жана окумдуу кылат. Көркөм сүрөттөөлөр окурмандардын көңүлүн буруп, аларды текстке байлайт. Мисалы, күн батып, асман кызгылт түскө боёлду деп сүрөттөлсө, окурмандар жаратылыштын кооздугуна суктанышат. Ал эми шамал жалбырактарды учуруп, алар бийлеп жаткандай көрүндү деп сүрөттөлсө, окурмандар жашоонун кызыктуу учурларын элестете алышат. Ошондой эле, сүрөттөөлөр тексттин стилин аныктап, анын өзгөчөлүгүн көрсөтөт. Ар бир жазуучунун өзүнө гана таандык сүрөттөө стили болот, ал аркылуу анын тексттери башкалардан айырмаланып турат. Демек, сүрөттөөлөр тексттин көркөмдүгүн арттырып, окурмандарга эсте калаарлык таасир калтырат.
Текстте сүрөттөөлөрдү колдонуу жазуучунун чеберчилигин көрсөтөт. Чебер жазуучулар сөздөрдү туура тандап, аларды орундуу колдонуп, окурмандардын элестетүүсүн козгойт. Алар жөнөкөй нерселерди да таасирдүү сүрөттөп, окурмандарды таң калтыра алышат. Мисалы, тамчы суу деп эле койбостон, көздөн аккан тамчы суу жүзүнө кулап, жүрөгүнүн оорусун билдирди деп сүрөттөсө, окурмандар каармандын кайгысын терең сезе алышат. Ошондой эле, чебер жазуучулар сүрөттөөлөрдү колдонуу менен тексттин темпин, маанайын жана тонун өзгөртө алышат. Алар окуянын башталышында жай жана тынч сүрөттөөлөрдү колдонуп, окурмандарды окуяга даярдашат. Окуянын ортосунда курч жана динамикалык сүрөттөөлөрдү колдонуп, окурмандардын кызыгуусун арттырышат. Ал эми окуянын аягында лирикалык жана муңайым сүрөттөөлөрдү колдонуп, окурмандарга эсте калаарлык таасир калтырышат. Демек, сүрөттөөлөрдү чебер колдонуу жазуучунун талантын жана тексттин сапатын көрсөтөт.
Жандуу жана жансыз заттарды сүрөттөөдө көңүл буруучу нерселер
Жандуу жана жансыз заттарды сүрөттөөдө көңүл буруучу нерселер көп. Эң биринчиси, сүрөттөөлөрдүн тактыгы жана дааналыгы. Сүрөттөөлөр окурмандарга заттын кандай экенин толук түшүндүрүшү керек. Мисалы, чоң дарак деп эле койбостон, бийик, калың бутактуу, жалбырактары жапжашыл дарак деп сүрөттөө жакшыраак. Экинчиси, сүрөттөөлөрдүн көркөмдүгү. Сүрөттөөлөр окурмандардын элестетүүсүн козгоп, аларга эсте калаарлык таасир калтырышы керек. Мисалы, күн нурлары деп эле койбостон, алтын нурлары жерге кулап, баарын алтындай жаркыратты деп сүрөттөө кызыктуураак. Үчүнчүсү, сүрөттөөлөрдүн орундуулугу. Сүрөттөөлөр тексттин максатына жана стилине ылайык болушу керек. Мисалы, илимий текстте так жана даана сүрөттөөлөр колдонулса, көркөм текстте көркөм жана эмоционалдуу сүрөттөөлөр колдонулушу зарыл.
Сүрөттөөлөрдү колдонууда ашыкча деталдарга берилип кетүүдөн сактануу керек. Ашыкча деталдар текстти тажатма кылып, окурмандардын көңүлүн алагды кылышы мүмкүн. Мисалы, үйдүн ичиндеги ар бир эмеректин, ар бир китептин, ар бир сүрөттүн сүрөттөлүшү окурмандарды чарчатып жибериши мүмкүн. Ошондуктан, эң маанилүү жана таасирдүү деталдарды гана сүрөттөө керек. Ошондой эле, сүрөттөөлөрдү кайталоодон сактануу зарыл. Кайталанган сүрөттөөлөр тексттин кызыктуулугун төмөндөтүп, окурмандардын көңүлүн суутат. Мисалы, каармандын сырткы келбетин бир нече жолу кайталап сүрөттөө окурмандарды тажатып жибериши мүмкүн. Андыктан, сүрөттөөлөрдү ар түрдүү кылып, жаңы жана кызыктуу деталдарды кошуп туруу керек. Демек, сүрөттөөлөрдү колдонууда ченемди сактап, ашыкча деталдарга берилип кетпөө абдан маанилүү.
Жандуу жана жансыз заттарды сүрөттөө үчүн ар кандай ыкмаларды колдонсо болот. Мисалы, салыштыруу, метафора, эпитет, гипербола сыяктуу көркөм каражаттарды колдонуу сүрөттөөлөрдү байытып, аларга терең маани берет. Ошондой эле, каармандын көзү менен сүрөттөө, автордун көзү менен сүрөттөө сыяктуу ыкмаларды колдонуу менен сүрөттөөлөрдүн перспективасын өзгөртүүгө болот. Мындан тышкары, сезимдерди колдонуу (көрүү, угуу, жыттоо, даам татуу, тийүү) аркылуу сүрөттөөлөрдү жандуу жана таасирдүү кылууга болот. Мисалы, шамалдын үнү, гүлдөрдүн жыты, жемиштердин даамы сыяктуу сезимдер аркылуу окурмандар тексттеги окуяларга аралаша алышат. Демек, сүрөттөөлөрдү ар түрдүү ыкмалар менен байытуу тексттин сапатын арттырат.
Жыйынтыктап айтканда, текст түзүүдө жандуу жана жансыз заттарды сүрөттөө тилдин көркөмдүгүн арттыруунун, окурмандарга таасир этүүнүн жана жазуучунун чеберчилигин көрсөтүүнүн маанилүү жолу болуп саналат. Сүрөттөөлөрдү колдонууда тактыкка, көркөмдүккө, орундуулукка көңүл буруу керек. Ашыкча деталдарга берилип кетпөө, сүрөттөөлөрдү кайталабоо жана ар кандай ыкмаларды колдонуу тексттин сапатын арттырат. Демек, ар бир жазуучу сүрөттөөлөрдү чебер колдонууну үйрөнүп, өзүнүн тексттерин кызыктуу жана таасирдүү кылууга аракет кылышы керек.